Albania – wybrzeże Adriatyckie i malowane cerkwie

Najciekawsza część wybrzeża to południowy odcinek od Vlorë do granicy z Grecją.

Droga przebiega początkowo wzdłuż plaży do Orika u nasady półwyspu Karaburun, potem wspina się wśród gór porośniętych limbami i świerkami na przełęcz Llogara - 1027 m n.p.m., opada zboczami Cikës pokonując liczne wiraże i przy zjeździe prezentując piękne widoki na góry i morze.

Następnie prowadzi przez region o bardzo urozmaiconej linii brzegowej. Są tu liczne malownicze zatoki, piaszczyste i kamieniste plaże, które przechodzą raptownie w wysokie góry z uczepionymi na ich zboczach małymi miasteczkami. Ostatni odcinek wybrzeża od Sarandy do granicy jest mniej uczęszczany ale też posiada plaże i unikalny objekt archeologiczny – Butrint.

W wielu miejscowościach przy plaży są campingi, hotele, pensjonaty i kwatery prywatne z bardzo różnym wyposażeniem i cenami.

Przełęcz Llogara - 1027 m npm - widok na góry i morze i plażę koło Dhermi

DHERMI

Miasteczko zachowało stare domy, dwa zabytkowe kościoły i monastyr Św.Marii i Św.Teodora bielejący wysoko na zboczu góry Çikës. Dużą atrakcję stanowi długa plaża z bunkrami kolorowo malowanymi, które powoli ustępują miejsca restauracjom i pensjonatom.

VUNO

Mała osada o zwartej, wielopoziomowej zabudowie, usadowiona na stromym zboczu. Przetrwało tu wiele starych, solidnych, kamiennych domów. Wokół widać dziwne formacje górskie o czerwonawym zabarwieniu zerodowane opadami.

HIMARË

Największe miasteczko w regionie, który długo opierał się panowaniu Turków i nawet wywalczył sobie pewną niezależność. Jest tu zagospodarowana plaża, różne banki, hotele, sklepy i restauracje. Od północy, przy długiej, szerokiej paszczysto-kamyczkowej plaży Livadhi działa kilka barów i restauracji. Region zamieszkały jest od dawna przez mniejszość grecką i ich potomków.

Plaża Livadhi koło Himare

Plaża w Qeparo

Bunec

Lukove

PORTO PALERMO

W Porto Palermo (antyczna Panorma) na cyplu w szerokiej zatoce przetrwała XVIII – wieczna twierdza wybudowana przez Ali Paszę, Albańczyka, zarządzcę regionu w czasie panowania tureckiego, który swoją niezależność wobec sułtana Istambułu przypłacił życiem. Zbudowana na planie trójkąta, z grubymi, wysokimi murami i wielkim dziedzińcem na górze, pozwalała strzec wejścia do całej zatoki.

Wykorzystywana na koszary przez oddziały armii albańskiej, nosi ślady ostatnich użytkowników. W północnej części zatoki mieściła się wojenna baza morska, widoczna jest jeszcze brama do podziemnego tunelu wykutego w skale i kilka zacumowanych starych okrętów.

U nasady cypla przetrwał mały kościółek, ładnie niedawno odrestaurowany.

Zwiedzanie fortecy zapewnia sympatyczny właściciel pobliskiej restauracji. Powyżej w agawach, mieści się zespół drewnianych domków do wynajęcia.

Ali Pasza

To despota zwany „lwem z Ioaniny”, awanturnicza postać w której okrucieństwo mieszało się z brawurą, geniuszem politycznym i militarnym oraz wyrafinowaniem kulturalnym. Urodził się niedaleko Tepelene w 1741 (a może 1744 r. ?) gdzie jego ojciec był zarządcą regionu z ramienia Imperium Otomańskiego, w którego władaniu była wtedy Albania. Po gwałtownej śmierci ojca przystąpił do bandy „kleftów” – rozbójników, zorganizowanej przez własną matkę. W ten sposób zdobył majątek i rozgłos. Dzięki przebiegłym intrygom i małżeństwu z ukochaną Emineh, córką bogatego paszy z Delvine zdobył pozycję w regionie i zaczął się wspinać coraz wyżej w hierarchii Imperium Otomańskiego. Za oddane zasługi został bejem sandżaka Tessalii, potem oczyszczając region Ioaniny od band rozbójników, które sam organizował otrzymał ten sandżak w zarządzanie. Ioanina (obecnie miasto w północnej Grecji) stała się na 33 lata centrum jego władzy gdzie na dworze bywali dyplomaci europejscy a harem liczył 600 „wybranek”. Ali Pasza z czasem powiększył posiadane terytorium i zaczął prowadzić samodzielną politykę zagraniczną, zawiązując i zrywając traktaty i zmieniając sprzymierzeńców. Mieszkańcy podległych mu terenów, głównie grecko-katolicy kilkakrotnie doświadczyli jego okrucieństwa, nie tyle z powodu prześladowań jako „innowiercy” ale jako ludność terenów, które chciał objąć we własne posiadanie. Himarioci wielokrotnie toczyli nierówne walki z przeważającymi oddziałami tureckimi aż wywalczyli sobie pewne przywileje i autonomię regionu. Sulioci, zamieszkujący górzysty, niedostępny teren między Pargą a Prewezą (obecnie w Grecji) po latach walk zostali pokonani ale ich kobiety wolały wybrać śmierć rzucając się z dziećmi z wysokiej skały niż dostać się w ręce najeźdźcy. Starając się zdobyć za wszelką cenę dostęp do morza probował zdobyć lub kupić portowe miasto Parga, którym w końcu zawładnął wysiedlając greckich mieszkańców. Autorytatywne poczynania Ali Paszy zaczęły zagrażać niepodzielnej władzy sułtana z Istambułu, który wysłał przeciwko niemu karną ekspedycję. Ali Pasza schronił się ze swoimi najbliższymi i całym bogactwem na małej wysepce Nissaki na jeziorze przy Ioaninie. Oblężony przez ludzi sułtana został zabity a jego głowa, zgodnie ze zwyczajem, odesłana do sułtana Istambułu. Było to 22 lutego 1822 roku.

SARANDA

Saranda to najbardziej południowy albański kurort położony w szerokiej zatoce, 20 km od granicy z Grecją. Domy i hotele wyrastają tu wokół plaży i na zboczach wzgórza jak kolorowe grzyby po deszczu. Miasto rozrasta się błyskawicznie. W centrum pozostał z dawnych lat nieduży, spacerowy, nadmorski bulwar pod palmami. Wąski pasek kamienistej plaży jest zagospodarowany parasolami barów i restauracji. Działa tu szkoła nauki nurkowania. Miejscowy port zapewnia codzienne połączenie promowe z grecką wyspą Kerkira (Korfu), położoną naprzeciw miasta.

Z zabytków zachowały się w Sarandzie ruiny synagogi z V-VI w. na poziomie przyziemia, widoczne przy głównej ulicy miasta. Posiadała wiele sal z pięknymi mozaikami na posadzkach. W jej części została wybudowana w VI w. bazylika chrześcijańska. Oba obiekty zniszczył najazd Avarów i Słowian. Odkopane niedawno mozaiki trafiły do muzeum.

Na wzgórzu nad miastem wznosi się twierdza Lekursi, wybudował ją w 1537 r. Soliman Wspaniały aby kontrolować zatokę z wysokosci 260 m. Ma plan kwadratu z dwoma basztami i wieżą, do bramy prowadzi droga brukowana kolorowymi kamieniami. W odbudowanym budynku urządzono stylową restaurację z jej tarasu można podziwiać piękny widok na okolicę..

BUTRINT Unikalny obiekt archeologiczny wpisany na światową listę zabytków UNESCO. Ruiny tego antycznego miasta znajdują się na południowym krańcu wybrzeża albańskiego, na wprost greckiej wyspy Korfu, na półwyspie otoczonym wodami Adriatyku, jeziora Butrint i kanału Vivari. Butrint zachował ślady osadnictwa od czasów prehistorycznych poprzez okres grecki i rzymski aż do czasów średniowiecza. Konstrukcje rzymskie przykrywają częściowo wcześniejsze budowle greckie i sąsiadują z obiektami z okresu bizantyjskiego a nad nimi góruje twierdza wenecka. Aktualny stan konserwacji pozwala na zwiedzanie i zapoznanie się z kolejnymi okresami budowy. Teatr z II w. p.n.e. usytuowany jest na pozostałościach świątyni Asklepiosa z IV w. p.n.e. obok znajdują się ruiny agory przebudowanej na forum i łaźni rzymskich. Mury wielkiej bazyliki z okresu bizantyjskiego i baptysterium na 16 filarach ze wspaniałą mozaiką na posadzce (VI w.) sąsiadują z monumentalną fontanną nimf i domem rzymskim. W średniowieczu, po zniszczeniach spowodowanych najazdami m. in. Normanów, Butrint dostał się w posiadanie Wenicjan. Forteca wenecka zbudowana na wzgórzu w XIV – XVI w. i ostatnio odbudowana, mieści lokalne muzeum.
	Butrint zachował otaczające go masywne mury antyczne (brama Lwia, brama Jeziorna) i średniowieczne – wieża wenecka. W XVI w. nastąpił upadek miasta z powodu braku konserwacji, trzęsienia ziemi i podmywania przez wody morskie, które powodowały epidemie. Masto zostało opuszczone. W pocz. XX w. archeolodzy rozpoczęli wykopaliska i przywrócili ten obiekt kulturze światowej.

Ruiny akropolu	Teatr

Baptysterium	Bazylika

Termy rzymskie	Brama Lwia – płaskorzeźba : lew atakujący byka

Prom na kanale Vivari	Okolice Butrintu
Forteca obok przeprawy promowej o trójkątnym planie pochodzi z okresu tureckiego i uznawana jest za dzieło Ali Paszy. Archeolodzy odkryli jej starsze fundamenty. Z trzech narożnych baszt tylko jedna, przykryta prowizorycznym daszkiem, zachowała swoją pierwotną wysokość. Długie kurtunowe mury kryją wewnątrz wielki dziedziniec z okrągłą, niską wieżą i zarys jakiegoś zrujnowanego budynku. Na dziedzińcu trwają prace archeologiczne.

Przy ujściu kanału Vivari do morza znajduje się inna twierdza dostępna jedynie drogą wodną, gdyż położona jest na podmokłej wysepce. Zbudowana na planie prostokąta z narożnymi basztami ; okrągłymi od strony morza i kwadratowymi od strony kanału, z bramą wejściową od północy, jej mury sięgają 9 m wysokości. Forteca w tym miejscu istniała już w czasach gdy regionem władała Republika Wenecka, Ali Pasza tylko ją rozbudował.

VOSKOPOJË Voskopoja to dawne miasto Moskopole a obecnie wioska położona w górach, 18 km na zachód od Korce. O jego przeszłej świetności swiadczą szerokie, brukowane ulice z kamiennymi chodnikami, kilka zachowanych starych domów i liczne kościoły rozsiane w dawnych dzielnicach 40-tysięcznego niegdyś miasta. Woskopoja była w XIV – XVIII w. ważnym ośrodkiem handlowym, z licznymi warsztatami rzemieślniczymi, szczgólnie tkackimi i kamieniarskimi, liczyła 24 cerkwie, posiadała własną akademię, drukarnię i bibliotekę. Upadek miasta zaczął się w XVIII w. na skutek napadów rabunkowych tureckich i walk rodowych a także przesunięcia się szlaku handlowego. Okres I i II wojny światowej też go nie oszczędził a w epoce komunizmu stare, zabytkowe cerkwie służyły za magazyny. Pozostało ich tylko 8, inne popadły w ruinę.
	Dziś Voskopoja robi wrażenie osiedla z porozrzucanymi domostwami i wielkim pomnikiem z czerwoną gwiazdą na centralnym placu. Zimą staje się ośrodkiem sportów narciarskich z kilkoma hotelami i pensjonatami. Voskopoja leży na wys. 1160 m a okoliczne szczyty przekraczają 1500 m npm.
Tutejsze cerkwie zbudowane były najczęściej na podobnym planie: trójnawowa bazylika poprzedzona przedsionkiem, zakończona wielokątną absydą, nakryta kopułą, z podcieniami od południa ozdobionymi geometrycznie układanymi cegłami, obok niewysoka dzwonnica. Ściany wewnętrzne i te w arkadach pokryte były freskami z których bardzo wiele przetrwało do dziś. Cerkiew św.Mikołaja z 1721 r. z freskami braci Zograf.


Katedra Zaśnięcia Matki Boskiej z 1699 r. i cerkiew św. Atanazego z 1721 r. z freskami braci Zograf.


SHIPCKË Malutka wieś położona 8 km na północ od Voskopoja, dostępna drogą żwirową przez las. Na zboczu, pod szarym, łupkowym dachem stoi niska cerkiew św.Jerzego z XVII w. z arkadami i absydą, poprzedzona obszernym narteksem wspartym na filarach. Cerkiew kryje wewnątrz freski o wysokiej wartości artystycznej, niedawno odrestaurowane. Ściany trzech naw, kopułę, sklepienia pokrywają sceny religijne i postacie świętych, proroków, aniołów w złoconych aureolach, twarze innych ujęte są w okrągłe medaliony. Nad ikonostasem wisi wielki, złocony krzyż oparty na dwóch stylizowanych krokodylach.


Najciekawsza część wybrzeża to południowy odcinek od Vlorë do granicy z Grecją. Droga przebiega początkowo wzdłuż plaży do Orika u nasady półwyspu Karaburun, potem wspina się wśród gór porośniętych limbami i świerkami na przełęcz Llogara - 1027 m n.p.m., opada zboczami Cikës pokonując liczne wiraże i przy zjeździe prezentując piękne widoki na góry i morze. Następnie prowadzi przez region o bardzo urozmaiconej linii brzegowej. Są tu liczne malownicze zatoki, piaszczyste i kamieniste plaże, które przechodzą raptownie w wysokie góry z uczepionymi na ich zboczach małymi miasteczkami. Ostatni odcinek wybrzeża od Sarandy do granicy jest mniej uczęszczany ale też posiada plaże i unikalny objekt archeologiczny – Butrint. W wielu miejscowościach przy plaży są campingi, hotele, pensjonaty i kwatery prywatne z bardzo różnym wyposażeniem i cenami.

		Przełęcz Llogara - 1027 m npm - widok na góry i morze i plażę koło Dhermi


DHERMI Miasteczko zachowało stare domy, dwa zabytkowe kościoły i monastyr Św.Marii i Św.Teodora bielejący wysoko na zboczu góry Çikës. Dużą atrakcję stanowi długa plaża z bunkrami kolorowo malowanymi, które powoli ustępują miejsca restauracjom i pensjonatom.

VUNO Mała osada o zwartej, wielopoziomowej zabudowie, usadowiona na stromym zboczu. Przetrwało tu wiele starych, solidnych, kamiennych domów. Wokół widać dziwne formacje górskie o czerwonawym zabarwieniu zerodowane opadami.

HIMARË Największe miasteczko w regionie, który długo opierał się panowaniu Turków i nawet wywalczył sobie pewną niezależność. Jest tu zagospodarowana plaża, różne banki, hotele, sklepy i restauracje. Od północy, przy długiej, szerokiej paszczysto-kamyczkowej plaży Livadhi działa kilka barów i restauracji. Region zamieszkały jest od dawna przez mniejszość grecką i ich potomków.


Plaża Livadhi koło Himare	Plaża w Qeparo

Bunec	Lukove

PORTO PALERMO W Porto Palermo (antyczna Panorma) na cyplu w szerokiej zatoce przetrwała XVIII – wieczna twierdza wybudowana przez Ali Paszę, Albańczyka, zarządzcę regionu w czasie panowania tureckiego, który swoją niezależność wobec sułtana Istambułu przypłacił życiem. Zbudowana na planie trójkąta, z grubymi, wysokimi murami i wielkim dziedzińcem na górze, pozwalała strzec wejścia do całej zatoki. Wykorzystywana na koszary przez oddziały armii albańskiej, nosi ślady ostatnich użytkowników. W północnej części zatoki mieściła się wojenna baza morska, widoczna jest jeszcze brama do podziemnego tunelu wykutego w skale i kilka zacumowanych starych okrętów. U nasady cypla przetrwał mały kościółek, ładnie niedawno odrestaurowany.	Zwiedzanie fortecy zapewnia sympatyczny właściciel pobliskiej restauracji. Powyżej w agawach, mieści się zespół drewnianych domków do wynajęcia.

Ali Pasza To despota zwany „lwem z Ioaniny”, awanturnicza postać w której okrucieństwo mieszało się z brawurą, geniuszem politycznym i militarnym oraz wyrafinowaniem kulturalnym. Urodził się niedaleko Tepelene w 1741 (a może 1744 r. ?) gdzie jego ojciec był zarządcą regionu z ramienia Imperium Otomańskiego, w którego władaniu była wtedy Albania. Po gwałtownej śmierci ojca przystąpił do bandy „kleftów” – rozbójników, zorganizowanej przez własną matkę. W ten sposób zdobył majątek i rozgłos. Dzięki przebiegłym intrygom i małżeństwu z ukochaną Emineh, córką bogatego paszy z Delvine zdobył pozycję w regionie i zaczął się wspinać coraz wyżej w hierarchii Imperium Otomańskiego. Za oddane zasługi został bejem sandżaka Tessalii, potem oczyszczając region Ioaniny od band rozbójników, które sam organizował otrzymał ten sandżak w zarządzanie. Ioanina (obecnie miasto w północnej Grecji) stała się na 33 lata centrum jego władzy gdzie na dworze bywali dyplomaci europejscy a harem liczył 600 „wybranek”. Ali Pasza z czasem powiększył posiadane terytorium i zaczął prowadzić samodzielną politykę zagraniczną, zawiązując i zrywając traktaty i zmieniając sprzymierzeńców. Mieszkańcy podległych mu terenów, głównie grecko-katolicy kilkakrotnie doświadczyli jego okrucieństwa, nie tyle z powodu prześladowań jako „innowiercy” ale jako ludność terenów, które chciał objąć we własne posiadanie. Himarioci wielokrotnie toczyli nierówne walki z przeważającymi oddziałami tureckimi aż wywalczyli sobie pewne przywileje i autonomię regionu. Sulioci, zamieszkujący górzysty, niedostępny teren między Pargą a Prewezą (obecnie w Grecji) po latach walk zostali pokonani ale ich kobiety wolały wybrać śmierć rzucając się z dziećmi z wysokiej skały niż dostać się w ręce najeźdźcy. Starając się zdobyć za wszelką cenę dostęp do morza probował zdobyć lub kupić portowe miasto Parga, którym w końcu zawładnął wysiedlając greckich mieszkańców. Autorytatywne poczynania Ali Paszy zaczęły zagrażać niepodzielnej władzy sułtana z Istambułu, który wysłał przeciwko niemu karną ekspedycję. Ali Pasza schronił się ze swoimi najbliższymi i całym bogactwem na małej wysepce Nissaki na jeziorze przy Ioaninie. Oblężony przez ludzi sułtana został zabity a jego głowa, zgodnie ze zwyczajem, odesłana do sułtana Istambułu. Było to 22 lutego 1822 roku.


SARANDA Saranda to najbardziej południowy albański kurort położony w szerokiej zatoce, 20 km od granicy z Grecją. Domy i hotele wyrastają tu wokół plaży i na zboczach wzgórza jak kolorowe grzyby po deszczu. Miasto rozrasta się błyskawicznie. W centrum pozostał z dawnych lat nieduży, spacerowy, nadmorski bulwar pod palmami. Wąski pasek kamienistej plaży jest zagospodarowany parasolami barów i restauracji. Działa tu szkoła nauki nurkowania. Miejscowy port zapewnia codzienne połączenie promowe z grecką wyspą Kerkira (Korfu), położoną naprzeciw miasta.

Z zabytków zachowały się w Sarandzie ruiny synagogi z V-VI w. na poziomie przyziemia, widoczne przy głównej ulicy miasta. Posiadała wiele sal z pięknymi mozaikami na posadzkach. W jej części została wybudowana w VI w. bazylika chrześcijańska. Oba obiekty zniszczył najazd Avarów i Słowian. Odkopane niedawno mozaiki trafiły do muzeum.

Na wzgórzu nad miastem wznosi się twierdza Lekursi, wybudował ją w 1537 r. Soliman Wspaniały aby kontrolować zatokę z wysokosci 260 m. Ma plan kwadratu z dwoma basztami i wieżą, do bramy prowadzi droga brukowana kolorowymi kamieniami. W odbudowanym budynku urządzono stylową restaurację z jej tarasu można podziwiać piękny widok na okolicę..

MEZOPOTAM Wioska przy głównej szosie w odległości około 10 km na wschód od Sarandy. Za cmentarzem wznosi się bizantyjski, wysoki kościół św. Mikołaja z XIII w. o masywnej konstrukcji ze śladami przebudowy w XVIII i XIX w. Na absydzie posiada ciekawy fryz z płaskorzeźbami zwierząt a jego ściany wewnętrzne były kiedyś całkowicie pokryte freskami. Uległy one zamalowaniu gdy kościół zamieniono na meczet i częściowemu zniszczeniu z powodu przeciekającego dachu. Ikonostas pochodzi z XVIII w., wbudowano go pomiędzy romańskie kolumienki. Z otaczającego muru i klasztoru zachował się tylko fragment.


SYRI I KALTËR	Rezerwat zwany też „Błękitne Oko”, to głębokie, ponad 45 m wywierzysko, stworzone przez źródła dające początek rzece Bystrica. Znajduje się 20 km na wschód od Sarandy. Od sztucznego, zaporowego jeziorka (ze szlabanem z niewielką opłatą) droga wiedzie w las do parkingu i barów nad wodą. Dalej ścieżka prowdzi do „błękitnej wody” i przez mostek do ośrodka z 5 drewnianymi domkami i oryginalną restauracją ponad rwącym strumieniem. Dawny objekt rządowy, obecnie po odnowieniu i rozbudowaniu stał się sympatycznym i orzeźwiającym miejscem letnich wycieczek i pikników.


	Aktualnie, Albania odnawia swoje główne drogi, jednak niektóre boczne wyglądają jeszcze tak.


« Oczy » licznych bunkrów (700 000 w całym kraju) obserwują wszystko i wszędzie