BUŁGARIA NIEZNANA

Bułgaria posiada na rozległym obszarze na południe od gór Starej Planiny wyjątkową koncentrację stanowisk archeologicznych, to dowody obecności Traków, głównej cywilizacji starożytnego świata na Bałkanach.

Setki grobów w kurhanach, unikalne miejsca kultu, konstrukcje kamienne lub wykute w skałach  świadczą o zamożności i wysokim poziomie kultury mieszkanców, którzy zasiedlali ten region przez wieki.

Damascena Komplex, Kazanlak i okolice, Starosiel, Strelcza, Panagiuriszte, Żerawna, Rożenski Monastyr, Markeli, Trojanski Monastyr, Elena, Szumen,

Pochodzi z IV – III w. p.n.e., posiada trzy pomieszczenia; prostokatną salę, za nią wąska salę niby korytarz o dwuspadowym sklepieniu i okrągłą, właściwą komorę nakrytą kopułą.

Sklepienia w korytarzu pokrywają malowidła przedstawiające sceny walki z udziałem pieszych  wojowników i konnych jeźdźców, poniżej ich na czarnym pasie przedstawiono przeplatające się elementy roślinne.

Ze względu na wartość cennego zabytku, do zwiedzania udostępniono jego wierną makietę (za wielokrotnie niższą opłatą).

Na południe od miasta, blisko obwodnicy znajduje się kurhan „Goljama Kosmatka”. Powstał w 2 poł. V w. p.n.e., stanowił świątynię gdzie odprawiano Misterium Orficzne, a w III w. p.n.e. stał się grobowcem króla Sevta III (Seuthesa III) zamkniętym i pokrytym 20-metrową warstwą ziemi. Zbudowany jest z wielkich bloków granitowych, od fasady wąski, długi korytarz prowadzi do pierwszej, prostokątnej ale wąskiej sali, i dalej do okrągłej sklepionej kopułą. Zachowały się marmurowe drzwi zamykające ją, płaskorzeźby na nich przedstawiają głowę Heliosa od wsch. i głowę Gorgony od zach.

Kilka kamiennych schodków prowadzi do trzeciego pomieszczenia, prostokątnego w wielkim monolicie granitowym z wykutym sarkofagiem i nakrytego sklepieniem z drugiego monolitu.

W grobowcu znaleziono wspaniałe złote i srebrne przedmioty oraz głowę z posągu z brązu króla Sevta zakopaną przed wejściem. Grobowiec zawierał również inne przedmioty do użytku codziennego oraz militaria.

Sevt był królem plemienia trackiego Odrysów, jego stolica Sevtopolis otoczona murami obronnymi, powstała na początku IV w. p.n.e. w zakolu rzeki Tundża, posiadała wiele budynków użytku publicznego, świątynie Dionizosa, bogate rezydencje. Obecnie jej ruiny znajdują się na dnie zaporowego jeziora Koprinka.

Szuszmanec

1 km dalej na wsch. po przeciwnej stronie szosy położony jest drugi kurhan z grobowcem „Szuszmanec” pochodzący z IV w. p.n.e. Jego plan jest podobny, choć początkowo był „krótszy” i przedłużono go na zewnątrz, w stronę wejścia, Fasada też jest z granitowych bloków ale pośrodku wejścia do półokrągło sklepionego przedsionka wstawiono kolumnę z ozdobnym kapitelem.

Trapezowate wejście z płaskorzeźbioną dekoracją prowadzi do okrągłej komory nakrytej kopułą, podparta kolumną z dużym dyskiem.

Wokół ściany mają kanelowane, zgrabne półkolumienki przechodzące górą w żebra sklepienia.

I w tym grobowcu były marmurowe, wewnętrzne drzwi otwierające się do środka głównej komory, obecnie eksponowane przy wejściu do kurhanu, mają jeszcze dobrze widoczne wyryte dekoracje w formie stylizowanych, dysków słonecznych wypełnionych resztkami czerwonej farby.

Wydaje sie, ze obie kolumny dorzucono gdy konstrukcja zaczęła się deformować grożąc zawaleniem. W okresie późniejszym wszystkie ściany i obie kolumny pokryto warstwą białego gipsu, pozostały z niej fragmenty tu i ówdzie. 

Grifoni

Niedaleko „Szuszmanca” znajduje się grobowiec « Grifoni », posiada długi korytarz i dwa kolejne pomieszczenia ; pierwsze na planie prostokąta nakryte dwuspadowym sufitem, następne na planie okręgu nakryte kopułą.

Wejście do każdego z nich poprzedzały kamienne, masywne dwuskrzydłowe drzwi otwierające się na zewnątrz. Portal z korytarza ozdobiony jest pilastrami wspierającymi tympanon zakończony po bokach elementami dekoracyjnymi przypominającymi skrzydła grifona (pół lwa, pół orła). Następny portal jest skromniejszy. W sali kopułowej znajduje się kamienne, obrzędowe łoże o skomplikowanej ozdobnej formie a przed nim płaski podnóżek wsparty na rzeźbionych lwich łapach. Dlatego archeolodzy nazwali grobowiec « grifoni ». Pomieszczenie z kopułą zbudowane jest z bloków granitowych doskonale dopasowanych do siebie. Posadzki  w obu pomieszczenich pokrywa gruba warstwa gipsu.

Grobowiec pochodzi z IV w. p.n.e. i z pewnością był ograbiony jeszcze w starożytności.

łoże obrzędowe

Helwecja

Grobowiec « Helvecja » położony jest między "Szuszmanec" a "Grifoni", jest skromniejszy, ma długi korytarz, z niego wejście w ostrołukowym portalu prowadzi do przedsionka a z niego do komory grobowej na planie prostokąta. Jego ściany zbudowane są z bloków kamiennych o powierzchniach pokrytych grubą warstwą gipsu z zaznaczonymi liniami poziomymi i pionowymi imitującymi bloki kamienne.

Wzdłuż bocznych ścian są kamienne ławy a pod ścianą w głębi - kamienne łoże. Masywne, drzwi zachowały się na swoim miejscu. Widać na nich jeszcze resztki czerwonej farby.

Ten grobowiec też pochodzi z IV w. p.n.e. i też z pewnością był ograbiony jeszcze w starożytności. Jest dostępny do zwiedzania od wiosny 2017.

W pobliżu widać dwa kurhany grobowe : « Svetica » i « Ostrusza », zamknięte dla zwiedzających. Położony nieco dalej grobowiec „Goliama Arsenałka” stanowiący obserwatorium astronomiczne jest, niestety, najczęściej zamknięty.

« Ostrusza » ma nietypowy plan prostokąta (pow.100 m²) z 6-pomieszczeniami, sarkofag z granitowego monolitu, rzeżbione sufity i freski.

« Svietica » to ten grobowiec, w którym znaleziono złotą maskę króla, można ją obejrzeć w muzeum w Kazanlaku.

STAROSEL

Czetiniowa Mogiła

Wioska położona u podnóża pasma Sredniej Gory, niezbyt daleko od Plovdivu czy Karlova w regionie posiadającym liczne kurhany kryjące grobowce starożytnych Traków.

Grobowiec stanowił jednocześnie świątynię, powstał w V – IV w.p.n.e. jego ściany zbudowano także z wielkich bloków granitu.

Wewnątrz jest świetnie zachowany; wysokie, szerokie schody prowadzą do sali rytualnych obrzędów, z niej korytarz do komory na planie okręgu sklepionej kopułą. Ściany ozdobiono 9 pilastrami, powyżej obiega je dekoracyjny fryz ze śladami polichromi niebieskiej i bordowej.

Grobowiec „Czetiniova Mogiła” w lini prostej odległy jest o niecałe 20 km od grobowca „Żabia Mogiła” koło Strelczy, prawdopodobnie miały ze sobą kontakt wizualny.

Horyzont

Nieco bliżej wsi, przy tej samej drodze znajduje się inny grobowiec “Horyzont”z tej samej epoki. Unikalny, gdyż jedyny w Bułgarii pośrod odkrytych dotąd posiadający kolumnadę. Główna komora nie jest dostępna ale i tak robi duże wrażenia; poprzedza ją monumentalny przedsionek z 6 kolumnami doryckimi na przodzie, były takze po dwie po bokach lecz nie zachowały się. Wejście do grobowca zabezpiecza drewniany pawilon z szeroko otwartymi wrotami co nasuwa porównanie z drzwiami do wielkiej szafy.
Przedmioty znalezione w grobowcach są eksponowane w muzeum historycznym w Sofii.

W okolicy są jeszcze inne grobowce trackie lecz niedostępne do zwiedzania.

W niepozornym Starosielu usytuowany jest dość ekskluzywny Komplex SPA z hotelem, restauracją , winiarnią i butikiem.

STRELCZA

Miasteczko położone 13 km na wsch od Panaguriszte i 20 km od Koprivszticy szczyci się pobliskim (4 km) kurhanem z grobowcem, jedym z największych w Bułgarii, kopiec ma 90 m średnicy i 20 m wysokości.

Jest to dzieło starożytnych Traków z V-ІV w. p.n.e. Grobowiec składa się z małej prostokątnej sali, z niego krótki korytarz prowadzi do wielkiej, wysokiej, okrągłej komory sklepionej kopułą. Stanowił jednocześnie mauzoleum i sanktuarium. Podczas prac archeologicznych znaleziono w przedsionku 4-kołowy rydwan ze szkieletami koni.

ŻERAVNA

Wieś – żywy skansen, o jednolitej zabudowie położona jest na północ od Sliven, niedaleko Kotel. Liczy prawie 200 domów sklasyfikowanych jako zabytki kultury narodowej.

Powstawała od końca XVIII w. do poł. XIX w. i tak pozostała. Przy uliczkach brukowanych polnymi kamieniami, za wysokimi murami kryją się niskie, drewniane domy z nadwieszonymi pięterkami i obszerne dziedzińce z kwiatowymi ogrodami. Najciekawsze znajdują się w centrum, przy dwóch uliczkach ale warto pospacerować także po innych, nawet na peryferie wsi.

Do zwiedzania są 4 obiekty.

Dom Russi Czorbadzi (hadżi Rusko) wybudował 300 lat temu jeden z najbogatych mieszkańców. Skromny zewnętrznie, posiada liczne pomieszczenia, w każdym drewniane ściany są bogato dekorowane, mają rzeźbione odrzwia, szafki, boazerie; motywy pochodzą ze świata flory i fauny.

Wewnątrz jest bardzo ciekawa i obfita wystawa etnograficzna, szczególnie kilimy zachwycają różnorodnością geometrycznych wzorków i ich kolorami.

Po przeciwnej stronie ulicy stoi dom Sava Filaretov.

Drewniane dekoracje są wszędzie, na ściankach, szafach, w niszach, na półeczkach, nawet więźba dachowa wyróżnia się cyzelowanymi wzorami na słupach i żebrach.

Widać je szczególnie na tarasie ; słupki, framugi, ażurowe kratki mają bardzo liczne i pełne finezji ozdoby.

Biały, piętrowy budynek dawnej szkoły zajmuje galeria sztuki z okresowymi wystawami. Warto zwrócić uwagę na jej brukowany dziedziniec ; z wysokości kilku schodków wyraźnie widać geometryczne i koncentryczne wzorki układane z różnych kamyków.

Niedaleko,  za niewysokim portalem prowadzącym z ulicy stoi niska cerkiew św.Mikołaja z 1834 ukryta w cieniu drzew. Posiada zbiór ikon z XVII, XVIII i pocz. XIX w.

Trochę dalej znajduje się parterowy, niewielki dom, w którym urodził się słynny pisarz Yordan Yovkov. W środku pokazano typowy wystrój ; meble i sprzęty codziennego użytku z tamtego okresu i urządzono małe muzeum poświęcone pisarzowi.

Prawie wszystkie domy w Żerawnej są zamieszkałe, wiele oferuje pokoje do wynajęcia z charakterystycznym wystrojem z tamtej epoki.

ROŻENSKI MONASTYR

Monastyr położony jest niedaleko Melnika, za wsią Rożen w pd-zach części kraju. Wybudowany w XV w. został odnowiony w końcu XVI w. i ozdobiony freskami. Pożar w poł. XVII w. poważnie zniszczył zabudowania i bibliotekę klasztorną. Odbudowa nastąpiła w niecałe pół wieku.

Dziedziniec i część zabudowań klasztornych tonie w zieloności 300 – letniej, jednej z najstarszych winnic bułgarskich. Klasztor przeszedł niedawno gruntowny remont, część zbudowań, w tym refektarz dostępne są do zwiedzania.

Niepozorna cerkiew wznosi się pośrodku dziedzińca, jej skarb to cenne freski widoczne już na zewnętrznej ścianie w podcieniach i na głównym portalu od strony ogrodu. Wnętrze także pokrywają malowidła ; z końca XVI w. w nartexie i z XVII w. w nawie na wszystkich ścianach w poziomych pasach ; w dwóch najwyższych, w prostokątach sceny biblijne, niżej serie medalionów, pod nimi postacie świętych. 17-wieczny ikonostas, finezyjnie rzeźbiony w drewnie i mocno złocony posiada stare ikony i na górze udekorowany jest krzyżem podtrzymywanym przez dwie dziwaczne ryby.

MARKELI

Na nizinnym, płaskim terenie między Sliven a Karnobatem znalazła się jednak lokalizacja na tyle obronna, że nadająca się na zamek. To wzgórze Hisar, o wysokości zaledwie 215 m n.p.m. lecz położone nad rzeką i pozwalające na obserwację terenu wokół na odległość 40 km. Z czasem powstalo na nim ufortifikowane miasto, które odegrało ważną rolę w czasie wojen między Bułgarią a Bizancjum w VII – IX w. 
Gdy bazyleus Nikifor zdobył zamek mimo bardzo walecznej jego obrony ale poniósł tak wielkie straty, że wycofał się z armią pod Pliskę, część Bizantyjczyków uciekła do Bułgarów ze skarbem bazileusa. Bułgarski Chan Krum zebrał nowe oddziały i rok później odbił Markeli a wynikiem wojny było przesunięcie granicy bułgarskiej na południe. Markeli, mimo utraty pozycji strategicznej pozostał ważnym ośrodkiem aż do najazdu Turków w 1371 r. gdy jego mieszkańcy opuścili zrujnowane miasto i założyli nowe – Karnobat.

Pozostałości fortecy na wzgórzu znajdują się 6 km na zachód od Karnobatu przy bocznej drodze.
Widoczne są fragmenty masywnych murów warowni z V –VI w. o grubości ponad 3 m wzmocnione wieżami w XI-XII w., okrągłej baszty dostarczającej wodę z pobliskiej rzeki a pod ochronnym zadaszeniem mury trójnawowej bazyliki z IX- XII w. z kryptą, trzeciej z kolejno wznoszonych.

MONASTYR TROJANSKI

Monastyr pod wezwaniem „Zaśnięcia Bogurodzicy” zbudowano 10 km na płd-wsch od Trojana (dojazd przez Oreszak), jest jednym z najważniejszych w Bułgarii. Biały mur z monumentalnym gankiem nad bramą wejściową otacza zabudowania klasztorne stojące wokół kilku dziedzińców.

Cerkiew wzniesiono w 1835, niewysoka, zdaje się być przytłoczona dachem krytym wielkimi płytami kamiennymi, na środku nawy ma wieżyczkę z kopułą o delikatnym wzorku z czerwonych ciegiełek na białym tynku, a wzdłuż dwóch ścian, podcienia pokryte całkowicie malowidłami znanego malarza fresków Zahari Zografa (XIX w.).

Wnętrze tonie w pomroku, freski na ścianach, są wszędzie  i na sklepieniach także, wykonane ręką tego samego malarza. Obfitość świętych postaci, różne sceny biblijne niezupełnie zrozumiałe dla nie znających ikonograii bizantyjskiej.

Złocone postumenty wielkich ikon błyszczą w skąpym oświetleniu nadając im magiczny, niemal pozaziemski splendor. Między nimi jest dziwna ikona Matki Boskiej z Dzieciątkiem – wyraźnie mającej 3 ręce (ta trzecia to św. Jana), obecnie w srebrnych „rekawicach”.

Ikonostas porzedza wspaniały, złocony, olbrzymi, nisko wiszący żyrandol z koroną zdobioną wisiorami z dorodnych strusich jaj.

Z boku dziedzińca do zabudowań klasztornych przylega 3-piętrowa wieża. Cerkiew można obejść i podziwiać też z drugiego, tylnego, wyższego dziedzińca z małym cmentarzykiem.
Obszerne zabudowania klasztorne kryją na pięterku kilka sal muzealnych.

ELENA

Niewielkie miasteczko  na wsch. od Veliko Tarnovo. Historyczna dzielnica z XVIII – XIX w. mieści się na górce w płd-zach części miasta, wokół nowszej cerkwii. Starsza cerkiew Sv.Nikoła z pocz. XVII w. jest niska, na wpół wkopana w ziemię, zgodnie z ówczesnymi wymaganiami tureckiego okupanta i dość skromna zewnętrznie.

W tym „kompleksie etnograficznym” jest też wieża zegarowa, „daskalolivnica” - dawna szkoła kształcąca nauczycieli i domy z epoki o charakterystycznej architekturze. Pozostałe domy i pracownie rzemieślnicze z XIX w. stanowią małe muzea i rozsiane są w różnych miejscach miasteczka.

Na drugim brzegu rzeki, poczesne miejsce zajmuje murowana cerkiew z XIX w. w otoczeniu kilku domów w stylu z tamtego okresu.

SZUMEN

Miasto leży między Veliko Tarnovo a Varną (80 km) u podnóża Starej Planiny. W starożytności była tu na wzgórzu konstrukcja obronna Traków, na której w II w. Rzymianie wybudowali fortecę. Wzmacniana i rozbudowywana w następnych wiekach posiadała potężne mury z 14 wieżami otaczające całe wzgórze, w ich obrębie  były 2 bazyliki. W XIV w. było to już duże, kwitnące, mocno ufortyfikowane miasto bronione przez wysokie mury z 28 wieżami, 8 bramami, z cytadelą...

W 1388 Królestwo Bułgarii najechali Turcy, wymusili kapitulację miasta a po porażce wojsk pod wodzą Władyslawa Warneńczyka w 1444 zamienili je w ruiny. Nowy Szumen powstał już na nizinie i rozwijał się dalej pod panowaniem tureckim. Przez następne stulecia zmienił się charakter zabudowy miasta gdyż większość mieszkańców stanowili Turcy.

Meczet Tombul pochodzi z tego okresu. Powstał w połowie XVIII w. Posiada wielką salę modlitw nakrytą kopułą, dziedziniec z fontanną do rytualnych ablucji i szkołę religijną (medersa) z 12 salami. Jego wysoki minaret zachwyca finezyjnie dekorowanym balkonem. Wnętrze pokrywają stiukowe dekoracje i wielokolorowe freski o geometrycznych i roślinnych formach. Jest to największy meczet w Bułgarii.

Zabudowa miasta jest niejednorodna, przy głównej aleji i wielkim placu budynki 19-wieczne mieszają się z XX-wiecznymi, dziwacznymi konstrukcjami, którym nawet wielokolorowe flagi nie dodadzą urody...

Poniżej wzgórza mała uliczka zachowała domy z okresu „renesansu bułgarskiego”, zajmują je muzea i restauracje, domy po-tureckie mieszczą się wokół meczetu, wieży zegarowej i krytego bazaru.

Ruiny fortecy znajdują się 3 km za miastem. Zajmowany obszar, odrestaurowane i podwyższone mury dają pojęcie o jej potędze, rozpoznanie poszczególnych budowli jest już trudne.

Stąd, ścieżka prowadzi do monumentalnego pomnika Fundatorów zbudowanego w 1981 na 1300-lecie Bułgarii.