Bułgaria nieznana – kolorowa starówka Plovdiv, inna partia Rodopów wschodnich. Trjavna

BUŁGARIA NIEZNANA	1	Pliska, Veliko Tarnovo, Etara, Kovaczevica, Nikopolis, Gradiszte, Dolen, Dospat, Sarnica, Pobit Kamak, Sziroka Lyka, Gela, Pesztera, Batak, Czudnite Mostowe, Petrusztica, Baczkovo, Asenovgrad, Bojana, Stobskie Piramidy, Zemen,
BUŁGARIA NIEZNANA	2	Mezek, Gluchite Kamani, Madżarovo, Dolni Glavanak, Dolno Czerkoviszte, Pczelari, Kardżali, Kamenite Gabi, Vkamenata Svatba, Perperikon, Aleksandrovo, Tatul, Benkovski, Dobromirci, Fotinovo, Kajolaba, Drangovo, Szumnatica, Harman Kaya, Vkamenata Gora,
Znaczna część interesujących i zabytkowych miejsc w Bułgarii położona jest dalej od czarnomorskiego wybrzeża. Przy okazji górskich wycieczek czy tranzytowej podróży nad morze warto zajrzeć do Plovdivu, dawnej stolicy kraju położonej u podnóża Rodopów. Miasto posiada zabytki z czasów rzymskich oraz unikalną dzielnicę z kolorową archtekturą z XVIII w. RODOPY WSCHODNIE (c.d.)	3	Ardino, Studen Kladenec, Belintasz, Rogacz, Krasino, Starejszyno, Zlatograd, Plovdiv, Samokov, Teteven, Trjavna, Czudnite Skali, Pobiti Kamani, monastyr Aładża
	4	Sakar, Bogumil, Ovczarovo, Hljabovo, Harmanli, Debelt, Ustremski Monastyr, Dobrycz, Gabrovo, Bozency, Provadija i Ovecz, Monastyr Szaszkanite, Bjala, Arapovski Monastyr, Koprivsztica, Buzovgrad, Hisaria, Etropole,
	5	Damascena Komplex, Kazanlak i okolice, Starosiel, Strelcza, Panagiuriszte, Żerawna, Rożenski Monastyr, Markeli, Trojanski Monastyr, Elena, Szumen,

ARDINO Miasteczko położone na południu Rodopów, nad dopływem Ardy, przy drodze Smoljan – Kardżali posiada kilka ciekawych obiektów w okolicy. Sanktuarium trackie sięgające IV – VI w. p.n.e. znajduje się 4 km na południe od miasta w „Orlej Skale” (Kartal Kaya). Ścieżka przez las prowadzi do wysokiej, piramidalnej grupy skał, wysokiej na 30 m, w niej wydrążono 97 trapezoidalnych nisz, głębokich na kilkanaście cm i o wysokości do 70 cm, najprawdopodobniej stawiano w nich urny z prochami zmarłych. Na dole, w niskich, płaskich głazach widać okrągłe otwory, długie rowki i miskowate wgłębienia pozwalające na przelewanie się płynów (wody ? wina ?), charakterystyczne ślady trackiej działalności.

Słynny „Diabelski most” lączący brzegi Ardy znajduje się 10 km od Ardino, dostępny lokalną drogą, będącą w trakcie poszerzania i asfaltowania. Most jest bardzo malowniczy, najwyższy w Rodopach, ma 3 łuki, 56 m długości i 11,5 m wysokości, pochodzi z pocz. XVI w. Obecnie stoi w głębi lasu ale od V w. p.n.e. prowadziła tędy droga z Płovdivu nad morze. Teraz most jest odnowiony, wzmocniony, są tablice informacyjne i duże zadaszenie z kominkiem na pikniki. Na centralnym placu Ardino stoi 2-minaretowy meczet, przed nim miniatura słynnego „Diabelskiego mostu”, który stał się symbolem miasta. Na uboczu murowany pałacyk mieści muzeum, obok jest dawna, masywnie murowana „barutczinica” – służąca za skład broni i prochu. W okolicy znajdują się również ruiny zamku Kaleto.


STUDEN KLADENEC Mała wioska i wielkie jezioro zaporowe na rzece Arda między Kardżali i Madżarovo. Przez zaporę prowadzi szosa. Na południowym brzegu rzeki, na wprost budynku « Café » jest zejście na brzeg, oznaczone tabliczką. Gdy koryto rzeki poniżej zapory jest prawie suche, można obserwować brunatno-szare łożysko rzeki, ostre skały na dnie, nieregularnie żłobione tworzące mostki, inne pionowo sterczące podpierają ściany brzegów jak pozlepiane słupy i przeglądają się w rozległych kałużach wody, dając złudne pojęcie ich wysokości i głębokości. Ten zerodowany « kosmiczny » pejzaż robi niesamowite wrażenie.


BELINTASZ To kultowe miejsce Traków z V w. p.n.e. o bardzo zagadkowym i tajemniczym przeznaczeniu. Wydłużone, zalesione wzgórze o wysokości 1225 m npm z długim grzbietem ze skalistą platformą długą na 300 m na szczycie, składającą się z dwóch rozległych partii widoczne jest z daleka. W litej skale pełno jest wydrążonych basenów, okrągłych i kwadratowych wgłębień, długich kanałów. Te większe, głębsze o bardzo starannie obrobionych ściankach wypełnione są wodą, Na wyższe parte skał prowadzą wykute schodki. Mniejsze otwory być może służyły do umocowania słupów do jakichś lekkich, drewnianych konstrukcji. Jest prawdopodobne, że było tu obserwatorium astronomiczne a wgłębienia w skale układają się w gwiazdozbiory. Widoczność stąd jest doskonała wokół. Z boku sterczy zerodowana skała przypominająca ludzką twarz z profilu ocienioną grzywą gęstych krzaków niby obfitą czupryną. Badania archeologiczne wykazały, że trackie plemie Besów uprawiało tu kult boga Sabazjosa (zwanego też Zagerusem, syna Zeusa i Persefony), który stał się pierwowzorem Dionizosa….


Aby dotrzeć na Belintasz należy z szosy Asenovgrad – Haskovo skręcić za Czerven na południe, w kierunku Oreszecz, Vrata, Sini Vrah i śledzić drogowskazy, na koniec podejść pod górę około 600 m przez lasek.
	ROGACZ Wioska położona na płd-wsch od Krumovgradu nad rzeką Krumovicą. Na jej wysokim zboczu o płaskim, skalistym grzbiecie starożytni Trakowie wydrążyli głęboką komorę grobową o przekroju w formie trapezu nazywaną obecnie "Kuyu". Jej wąski otwór skierowany jest w stronę rzeki, wnętrze wypełnia woda. Na skale są również okrągłe wgłębienia, zarośnięte teraz trawą, wokół nich podłużne nacięcia a nieco dalej dwa głębokie, niewielkie otwory zwane « stopami Alego ». Do grobowca można dojść ścieżką pod górę przez lasek od przystanku autobusowego « Rogacz » przy szosie (100 m).

KRASINO Wioska położona na południe od zapory Studen Kladenec i na północ od Krumovgradu nad dopływem Krumovicy u podnóża dwóch kopiastych skał – Yatak Kaya i Uzan Kaya. Ze wschodniego krańca wsi, z góry widać liczne trapzoidalne nisze wykute w skałach przez Traków w celach rytualnych.
STAREJSZYNO Przysiółek zagubiony w górach na wschód od Benkovski, dostępny od szosy Kardżali - Makaza boczną drogą poprzez wieś Podkova, ukrywa kultowe miejsce Traków zwane « Punar Kaya ». Grota ze źródłem uznawana jest tradycyjnie za « święte miejsce » z uzdrawiającą wodą. Okoliczna ludność odbywa do niego pielgrzymki w dniu św. Jerzego (6 maja). Grota znajduje się na zboczu środkowego z trzech szczytów górujących nad wioską, w szarej, wulkanicznej skale, niby czapie, niedaleko szerokiej żwirówki wydeptanej przez owcze stada. Wejście jest obudowane kamieniami, w środku źródło napełniające lodowatą wodą dwa niewielkie, połączone, głębokie baseny drążone w skalistym podłożu : jeden okrągły, drugi prostokątny. Na drzewach obok wiszą różne części odzieży gdyż według wierzeń, zostawiając tu garderobę zostawia się z nią chorobę.

ZLATOGRAD Miasto na południu Rodopów, położone zaledwie kilka kilometrów od Grecji i przejścia granicznego, które umożliwia szybki przejazd nad morze Egejskie. Starsza dzielnica nad Goljamą rzeką zachowała swoją tradycjonalną, charakterystyczną zabudowę z epoki „odrodzenia narodowego”. Stare „kaszty” (domy), o kamiennych parterach z nadwieszonymi, piętrami o widocznej konstrukcji drewnianej, usytuowane wokół placu i wzdłuż kilku ulic brukowanych miejscowymi kamieniami nadają miastu swoisty urok. Niektóre są wspaniale odrestaurowane inne czekają...
	plan miasta
W obszernym domostwie z zabudowaniami gospodarskimi mieści się muzeum etnograficzne, w innych domach kafejki i restauracje. Niektóre domy zamieniono na hotele o tradycyjnym wystroju. W mieście działają dawne warsztaty; tkacki, garncarski, snycerski, rymarski, krawiecki, zlotniczy, wyborów z metalu. Są one jednocześnie sklepami – można zobaczyć pracę rzemieślnika i zakupić pamiątkowe wyroby. Nad rzeką przetrwał zespół urządzeń o tradycyjnej drewnianej konstrukcji ; młyn, folusz i „naturalna pralka” napędzane kołem wodnym.

INNE MIEJSCOWOŚCI
PLOVDIV Płovdiv rozłożył się na sześciu wzgórzach w dolinie rzeki Maricy, 150 km od Sofii a prawie dwa razy dalej od Burgas. Uważany za najstarsze miasto Europy, założone przez Traków jako Eumolpias, zbobyte przez zhellenizowanych Macedończyków, wtedy nazwano je Filipopopolilis, następnie dostało się pod panowanie Rzymian i zmieniło nazwę na Trimontium, a w okresie wpływów bizantyjskich zwano je Paldin, pod okupacją turecką przemianowano na Filibe a po wyzwoleniu, już pod aktualną nazwą zostało na pewien okres stolicą kraju.
Najciekawszą część stanowi stare miasto pełne budynków o specyficznej architekturze z pocz. XIX w. z epoki tzw przebudzenia narodowego. System krętych uliczek o wiekowych brukach pozwala na pieszy spacer pośród kolorowych domów o charakterystycznych nadwieszonych piętrach i dekoracyjnych malowidłach na murach. Najstarszy jest “niebieski” Dom Hindlijana, bogatego kupca armeńskiego, z dekorowanymi wnętrzami, malowanymi plafonami, bogatymi meblami.

Tuż obok jest Dom Bałabanova w kolorze brunatnym, trochę młodszy i w innym stylu; ma drewniany wystrój, piękne schody, balustrady, rozety na sufitach.

W obu domach jak i w wielu innych są w reprezentacyjnych pomieszczeniach półokrągłe, dekorowane nisze zwane “alafranga” – naśladownictwo wystroju francuskich pałaców gdzie w niszach stały posągi. W niszach bułgarskich, mniejszych, były tylko wazy z kwiatami.
		alafranga
W budynku o ciemnej, ondulowanej fasadzie mieszczącym się w starym ogrodzie, a uważanym za najpięknieszy w mieście urządzono Muzeum Etnograficzne. Jego kolekcja zawiera wiele eksponatów; ceramiczne naczynia o typowym, “spływającym” kolorowym wzorku, kolekcje strojów ludowch z różnych regionów, tkane makaty i dziergane ręcznie wełniane skarpety i rękawice o bardzo skomplikowanych, kolorowych wzorkach.


Dom Nedkovica, zamieszkały jeszcze niedawno, zaledwie 50 lat temu, pełen sprzętów codziennego użytku, rozwieszonych ubrań, wygląda jakby właścicielka wyszła tylko na chwilkę.	Niedaleka, schodząca w dół uliczka Nektarieva też zabudowana jest w podobnym stylu, choć domy są tu skromniejsze.

Muzeum Historyczne zajmuje wielki Dom Georgiadi w kolorze ciemno-pomarańczowym o symetrycznej fasadzie z wybrzuszoną partią środkową.	Cerkiew sv. Niediela, położona na obrzeżu, posiada liczne ikony i malowidła ścienne wykonane przez Dimitara Zografa, brata Zahara.
	Pomiędzy domami starówki mieści się, najstarsza w mieście cerkiew sv.Konstantyna i Heleny z białą wieżą, otoczona zacisznym ogrodem z ławeczkami i fontanką. Jej podcienia i wnętrze pokrywają freski. Do bogato rzeźbionego i złoconego iconostasu wielkie obrazy malował słynny Zahari Zograf. Uważana za cudowną ikona z XIV w. przedstawia postacie patronów cerkwi.

Osobliwym obiektem jest dawna apteka Hipokratesa. Szafy i szafki pełne słoiczków, buteleczek, fiolek, elegancka poczekalnia lekarska z fotelami i czerwonym dywanem. Na piętrze jest ekspozycja instrumentów chirurgicznych, grube klistery, różne szczypce i strzykawy robią raczej wrażenie instumentów do tortur…

Ślady starszej historii Płovdivu można znaleźć na zielonym wzgórzu Nebet Tepe, niewielkie resztki murów twierdzy trackiej, na której budowali potem swoje mury Rzymianie, Bizantyjczycy i Turcy. Odkopane ruiny małego forum z czasów grecko-macedońskich, gdy miasto nazywało się Filippopolis mieszają się z ruinami Trimontium, miasta rzymskiego. Znacznie większa część starożytnego miasta skryta jest pod aktualną zabudową miejską. Ruiny odeonu, odrestaurowanego na potrzeby koncertowe, jego wysmukłe kolumienki i kilka trybun widać z daleka.

Antyczne mozaiki i przedmioty z wykopalisk można oglądać w małym muzeum za szklaną ścianką w przejściu podziemnym pod główną arterią miasta. W podświetlonych gablotkach wystawione są małe, kolorowe, szklane figurki i miseczki ze wzorkiem w środku.

	Od strony północnej, strome zbocze wykorzystano w II w. na budowę teatru. Posiadał 28 rzędów, scenę z 3-piętrową, wysoką kolumnadą. Odkryty przypadkiem, odkopany, wyremontowany używany jest w czasie licznych letnich festiwali. Niedaleki stadion miał prawie 200 m długości, odsłonięty jest tylko częściowo, na ile pozwoliła zabudowa miejska; można przejść sklepioną bramą wejściową na pozostałości trybun wspierających się na lwich łapach.
Z okresu 500-letniej okupacji tureckiej pozostało w mieście kilka budowli. Nad miastem, góruje wzgórze Sahat tepe z wieżą zegarową. Skały u jego podnóża wymalowane są współcześnie w portrety znanych piosenkarzy i muzyków, głównie bułgarskich.

	Meczet Dżumaja z XIV w. z wysmukłym minaretem ozdobionym ceglaną plecionką, w środku posiada kolorowe, finezyjne malowidła na sklepieniach. Bliżej rzeki jest też meczet Imaret z XV w. i zespół łaźni turekich z XVI w. używany aktualnie na wystawy sztuki współczesnej
Na południe od starówki położona jest współczesna część miasta z modnym “deptakiem “, ulicą Kniazia Aleksandra, z kolorowymi fasadami budynków o stiukowej dekoracji, pełna modnych sklepów, kawiarenek, zabawnych pomników.

Na dalszym wzgórzu widoczny jest z daleka gigantyczny pomnik na cześć oswobodzicielskiej Armii Radzieckiej przedstawiający żołnierza, zwany jest popularnie “Aliosza”.

SAMOKOV Niewielkie miasto położone między Sofią a Płovdivem u podnóża gór Riła nad rzeką Iskar, powstało w XV w jako ośrodek górnictwa rudy żelaznej. W XVI w. dostarczał głównie gwoździe i podkowy, później kotwice i materiały dla statków. Teraz żyje rytmem prowincionalnego miasta na trasie wyjazdów w góry. W mieście przeplatają się zabytki obrządku wschodniego i z okresu tureckiego.

W centrum nie sposób nie zauważyć wysmukłej wieży i kopuły meczetu Bajrakli z XIX w. o ścianach kolorowo malowanych. W podobnym stylu jest “czeszma”- studnia – grzybek na placu poniżej. Nieco dalej, znajduje się większa kamienna, kwadratowa studnia sprzed 1662 r.
W południowej części miasta spotyka się zabytki innej religii. Monastyr Pokrowski zwany “Metoha” powstał w 1772 r. w budynku darowanym przez założycielkę mniszkę Fota i działa do dziś. Kościół jak i inne budynki dobudowano dopiero w 1837-39. Ikonostas, rzeźbiony w drewnie zawiera ikony wykonane przez Hristo Dimitrova, uznawanego za tworcę “szkoły samokowskiej” w malarstwie.
Cerkiew sv.Nikoły, wysoka z trzema wieżyczkami krytymi dekoracyjnymi kopułkami i z drewnianą dzwonnicą nad przedsionkiem skrywa się za murem. Jej ściany zewnętrzne obiega dekoracyjny gzyms i szlaczkowe malowidła.

Metropolitarna cerkiew Uspienia Bogurodzicy stanowi jedną z najciekawszych budowli “bułgarskiego renesansu”, pochodzi z 1791 r. Rozpoznać ją można z daleka po wysokiej białej wieży dzwonnicy, niewysoka cerkiew jest trójnawowa, z obszernym przedsionkiem dobudowanym później. Jej wspaniały, monumentalny iconostas koronkowo rzeźbiony wykonano w latach 1793-1821, ikony do niego a także łuki nad kolumnami malował Christo Dimitrov, inne ikony wykonal Dimitr Zograf w 1827 r. Cennymi zabytkami są : drewniany rzeźbiony tron metropolity i ambona.

Za miastem, przy drodze do Borovca jest jeszcze Belova Cerkva otoczona białym murem, najstarsza w regionie, pochodzi z XV-XVI w. Wewnątrz, jej ściany pokrywają doskonale zachowane freski o skomplikowanej tematyce.

Na południowym krańcu Samokova przetrwała dawna synagoga z 1854 r. z charakterystycznymi ozdobami na fasadzie oraz dom bogatego kupca z 1929 r. z płaskorzeźbami.

TETEVEN Miasto malowniczo usytuowane w zach. części Starej Płaniny wzdłuż wąskiej doliny rzeki Biały Vit, obramowanej stromymi zboczami gór o prawie pionowych skałach na szczytach. Teteven był w XVI, XVII w. ważnym i zamożnym miastem, niestety został splądrowany przez grupy rozbójników tureckich (kardżali), którzy wzniecili wielki pożar niszczący parwie całą zabudowę.

Najcennejszy zabytek, cerkiew Sveti Ilja z XIV w. jest niedaleko, w zielono-kwiatowym ogrodzie, wystarczy podejść uliczką pod górę na obrzeże miasta. Zgrabna cerkiew o ciekawym, unikalnym planie posiada freski z XIX w. a także zachowała framenty tych starszych z XVII w. a to rzadkość w Bułgarii. Piękny krzyż podarowany klasztorowi w XIV w. przez króla Ivana Sziszmana; drewniany w srebrnej oprawie, z 12 scenami biblijnymi przetrwał wieki i obecnie przechowywany jest w Sofii w muzeum katedry Aleksander Newski.	W centrum miasta wyróżnia się cerkiew Wszystkich Świętych, jej dzwonnica pełniła też rolę wieży zegarowej. Prawie na wprost znajduje się jeden z dawnych, tradycyjnych w Bułgarii domów obrośnięty winoroślą, mieści « mehanę » (restaurację).
	W górach, kilka km na południe od miasta, dostępny kretą szosą przez gęsty las znajduje się wspaniały 30-metrowy wodospad « Skoka ». Od parkingu ścieżka znakowana żółtym szlakiem prowadzi przez wigotny, błotnisty las wzdłuż kamienistego koryta strumienia „Koznica”- 15 min do celu.


TRJAVNA Położona jest pośrodku kraju, na wsch. od Gabrova. Osobliwością współczesnej Trjavnej jest jej „starówka”, która zachowała autentyczny wygląd miasteczka z pocz. XIX w. rozłożonego po obu brzegach rzeki. Słynęła wtedy z wyrobów tekstylnych a szczególnie jako ośrodek rzeźbiarzy w drewnie i malarzy ikon o wysokim poziomie artystycznym. Najważniejsze obiekty : olbrzymi plac miejski, wieża zegarowa, cerkiew, domy wokół placu nie uległy żadnym późniejszym przebudowom. Kamienny, urokliwy most prowadzi do dzielnicy zamieszkałej dawniej przez kupców i rzemieślników.
Wzdłuż uliczki o wiekowych brukach, liczne domy i warsztaty w tradycyjnym stylu z epoki „Renesansu narodowego” zachowały swój niezmieniony wygląd. Teraz zajmują je sklepiki z pamiątkami, wyrobami regionalnymi, restauracje, w kilku utworzono muzea. Najbardziej interesujące to muzeum rzeźb w drewnie w domu Daskalova, muzeum etnograficzne w domu Rajkova i muzeum ikon (położone za miastem).




	CUDNITE SKALI Skalny fenomen natury nad jeziorem zaporowym Tsonevo, 10 km od Dalgopola (droga Aytos - Provadija). Na brzegu wznosi się kilkanaście spiczastych skał w trzech grupach, niby wieże średniowiecznego zamku, niektóre osiągają wysokość 50 m. Powstały w wyniku erozji miękkiego wapienia przez wiatr i wody rzeki. Ich lustrzane odbicie w zielonkawej wodzie tworzy urokliwy widok.
POBITI KAMANI Rezerwat “Pobiti Kamani”, położony jest 18 km za Warną, przy starej szosie Nr 2 Varna - Sofia przez Szumen. Zawiera kamienne kolumy stojące na piaszczystym terenie. Niektóre przypominają portyki greckich świątyń, inne grube baszty średniowiecznego zamku, kilka z nich ma dziwaczne kształty, są grubsze na górze lub na dole, te najniższe, ledwo wystają z ziemi.
Geolodzy nie są zgodni co do sposobu powstania tych form, zgadzają się tylko co do jednego – to są twory natury a nie efekt pracy człowieka. Wyróżnia się 7 grup, najłatwiej dostępna jest grupa zwana Dikilitaszki licząca około 300 sztuk, najciekawsze są: Straszimirowska, Banowska, Beloslavska. Kamienne słupy są z wapienia z widocznymi skamieniałościami morskich żyjątek. Ich przeciętna wysokosć: 5 – 6 m, grubośc: 2 – 2,5 m, niektóre kolumny są podwójne, większość jest pusta w środku. Po drugiej stronie szosy i w okolicy są jeszcze inne grupy “kamiennego lasu”.


AŁADŻA To skalny monastyr, który znajduje się w lesie, na północ od Warny. Dostępny jest autostrada1 w kierunku Złotych Piasków, po 15 km trzeba skręcic1 w drogę na zach, prowaszaca1 przez las do wejścia. Można też dojechać autobusem ze Złotych Piasków. W głębi parku widać pionową, wysoką, skalną ścianę z wykutymi korytarzami i tarasami. To bardzo malownicze miejsce. Skalny monastyr został wykuty w 40-metrowej skalnej, wapiennej ścianie w okresie XI – XII w. Już wcześniej ermici wykorzystywali tutejsze naturalne groty. Monastyr ma 3 poziomy z przejściami pomiędzy nimi, miał kuchnie, jadalnie, cele dla mnichów. Było w nim kilka kaplic, na najwyższym poziomie zachowała się jedna z resztką kolorowych fresków na ścianach i suficie. Obecnie jej podłoga pokryta jest datkami pieniężymi, świętymi obrazkami, karteczkami pewnie dziękczynnymi lub z pobożnymi życzeniami wrzucanymi przez zwiedzających.

Monastyr został opuszczony gdy Turcy wkroczyli do Bułgarii w XV w. Teraz stanowi obiekt muzealny. Dawniej aby wejść do monastyru mnisi używali drabiny i korzystali z wyciągu liną. Teraz ustawiono metalową wieżę ze schodami a skalne przejścia zabezpieczono barierkami. W otaczającym parku jest budynek małego muzeum z opisem historii klasztoru, pięknymi ikonami i fragmentami mozaik posadzkowych z bizantyjskiej bazyliki w Varnie.

		1	2	4	5